Hiện nay, trên thị trường Việt Nam, ngoài thuốc lá truyền thống thì còn đang tồn tại hai loại thuốc lá thế hệ mới. Đó là thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng. Hai loại thuốc mới này đang được quảng bá là ít gây độc hại, thậm chí không độc hại. Nhưng thực chất thì không phải vậy.
Hiểu về thuốc lá thế hệ mới
Thuốc lá điện tử: là các sản phẩm cung cấp nicotine điện tử, có cấu tạo bao gồm bộ phận pin, sạc, bộ phận gia nhiệt, dẫn dòng khí; bộ phận chứa ống đựng dung dịch điện tử. Dung dịch này thường chứa nicotine, chất tạo hương, propylene glycol và glycerin thực vật.
Thành phần chính trong thuốc lá điện tử là chất nicotine, đây là chất có khả năng gây nghiện cao tương tự như ma tuý. Độ nặng của thuốc lá điện tử dựa trên lượng nicotine trong dung dịch, được biểu thị bằng miligam trên mililit hoặc tính theo phần trăm. Tuy nhiên, các nghiên cứu cảnh báo rằng các nhãn mác không phải lúc nào cũng cung cấp thông tin chính xác về hàm lượng nicotine. Một số loại vỏ thuốc dùng một lần chứa dạng nicotine cô đặc, gọi là muối nicotine (chúng ta có ví dụ như sau, một vỏ thuốc chứa 5% muối nicotine có thể có 30 đến 50 miligram nicotine, tương đương lượng nicotine trong một đến ba gói thuốc lá thông thường).
Ngoài ra, trong thuốc lá điện tử còn có: glycerin, propylene glycol và hương liệu để tạo mùi hấp dẫn (có đến 15.500 hương liệu khác nhau). Propylene glycol (mặc dù được coi là an toàn trong thực phẩm nhưng không phải để hít) có thể tạo thành propylene oxide, một chất gây ung thư khi được đun nóng và hóa hơi. Glycerin gốc thực vật: khi được đun nóng và hóa hơi, tạo thành acrolein, gây kích ứng đường hô hấp trên.
Các phân tích cho thấy dạng hơi của thuốc lá điện tử vẫn chứa formaldehyde, benzene và nitrosamines (chất đặc biệt có trong thuốc lá và gây ung thư), acetaldehyde và các chất gây ung thư khác, ngoài ra còn có thể có các kim loại nặng, các phân tử siêu mịn và các thành phần độc hại là các yếu tố nguy hại đối với sức khoẻ.
Thuốc lá nung nóng (HTPs): Bên cạnh thuốc lá điện tử, trong những năm gần đây, ngành công nghiệp thuốc lá còn đưa ra thị trường những sản phẩm thuốc lá thế hệ mới gọi là thuốc lá nung nóng với đặc tính là làm nóng thuốc lá ở nhiệt độ đủ cao để sinh ra các hạt khói cho người hút thuốc hít vào qua một hệ thống điện tử. Chúng được nhà sản xuất giới thiệu là sản phẩm ít độc hại hơn so với thuốc lá điếu thông thường. Tuy nhiên đây chỉ là các quảng cáo gây nhầm lẫn, đánh lừa người tiêu dùng. Bản chất các sản phẩm thuốc lá nung nóng này cũng chính là thuốc lá vì vậy chắc chắn gây nghiện như thuốc lá vì có chứa chất nicotine và gây hại đối với sức khoẻ do có nhiều hoá chất độc hại khác tương tự như trong thuốc lá truyền thống.
Theo tổ chức y tế thế giới WHO, thuốc lá nung nóng tạo ra dạng khói có nhiều chất độc giống như trong khói thuốc lá điếu thông thường. Dù thuốc lá làm nóng được nung ở nhiệt độ thấp hơn, nhưng vẫn tạo ra những hóa chất tương tự như trong khói thuốc lá (Acrolein, Volatile Organic Chemicals, Acetaldehyde, Carbon monoxide, Polycyclic Aromatic Hydrocarbons, Heavy metals, Formaldehyde… – một số hóa chất được xếp vào nhóm gây ung thư). Nồng độ một số hóa chất thấp hơn trong thuốc lá điếu thông thường, nhưng nồng độ một số hóa chất khác lại cao hơn, và nồng độ hóa chất thấp không đồng nghĩa với giảm nguy cơ sức khỏe.
Tác hại của các các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới phải nhắc đến là:
Chất nicotine trong các sản phẩm này là chất gây nghiện mạnh làm cho người sử dụng sẽ trở nên phụ thuộc vào các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới này, đồng thời việc sử dụng chúng có thể dẫn đến hoặc duy trì việc sử dụng các sản phẩm có chứa nicotine khác, bao gồm cả thuốc lá, cũng như tăng nguy cơ sử dụng rượu, ma tuý và các chất gây nghiện khác. Nicotine có thể ảnh hưởng đến sự phát triển não bộ ở lứa tuổi thanh thiếu niên và thậm chí có thể gây tổn thương bào thai (dẫn đến cân nặng sơ sinh thấp, tăng nguy cơ đẻ non và tăng nguy cơ hội chứng đột tử ở trẻ sơ sinh). Khói thuốc lá thế hệ mới có chứa các chất gây ung thư, làm tăng nguy cơ mắc ung thư phổi, ung thư thanh quản, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính, đột quỵ, xuất huyết não, ung thư dạ dày… ở người sử dụng chúng.
Nhiều loại thuốc lá điện tử sử dụng các hương liệu tạo mùi thơm hấp dẫn (mùi bạc hà, cam, dâu tây, sô cô la, caramen…) có thể dẫn đến ngộ độc ở trẻ nhỏ do uống nhầm hoặc kích thích trẻ em, thanh thiếu niên sử dụng thuốc lá điện tử và đây là con đường dẫn đến việc sử dụng các chất gây nghiện khác bao gồm cả hút thuốc lá truyền thống, ma tuý, các loại chất cấm khác
Việc sử dụng thuốc lá điện tử có thể gây tổn thương phổi không hồi phục. Tính đến ngày 18/02/2020 đã có đến 2.807 trường hợp nhập viện do tổn thương phổi liên quan đến sử dụng các sản phẩm thuốc lá điện tử được báo cáo cho cơ quan kiểm soát bệnh Hoa Kỳ (CDC) từ 50 bang của nước này, trong số đó có 68 trường hợp tử vong vì bệnh phổi liên quan đến sử dụng thuốc lá điện tử.
Bên cạnh đó, các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới do sử dụng pin để làm nóng và tạo ra dạng hơi, vì vậy cũng làm tăng nguy cơ bỏng và các tai nạn khác, bao gồm các vụ nổ từ thiết bị sạc điện bị lỗi hoặc sử dụng sai. Theo các báo cáo: các vụ nổ/bỏng, chấn thương, gãy xương chiếm tới 2.035 ca ở Mỹ giai đoạn 2015-2017, hoặc nhiều trường hợp bệnh nhân nhập viện vì bệnh lý cấp tính, trong đó nhiều trường hợp tử vong cũng đã được báo cáo. Các phân tích về phơi nhiễm thụ động với khói thuốc lá điện tử cũng cho thấy: người không hút thuốc khi phơi nhiễm thụ động với hơi thuốc lá điện tử hấp thu lượng nicotine tương đương với khi phơi nhiễm với khói thuốc thông thường.
Theo tổ chức y tế thế giới, các sản phẩm thuốc lá truyền thống hay thế hệ mới đều độc hại đối với sức khoẻ và cho đến nay, ngày càng có nhiều bằng chứng cho thấy tác hại của các loại thuốc lá thế hệ mới mà chúng ta đã phân tích ở trên. Đây mới chỉ là những số liệu phát hiện được, trên thực tế chưa có sự thống kê, nghiên cứu đầy đủ, có hệ thống báo cáo về thuốc lá điện tử như thuốc lá điếu thông thường. Đặc biệt, về mặt xã hội, thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng với hình thức bắt mắt, nhiều hương vị tạo sự hấp dẫn, có xu hướng nhắm tới đối tượng là giới trẻ với nhiều hình thức tiếp cận bán hàng qua mạng xã hội, internet, qua app điện thoại,… là những hình thức mà giới trẻ thường sử dụng sẽ làm ảnh hưởng xấu đến thế hệ tương lai với những nguy hại về sức khoẻ khi sử dụng, đồng thời tiềm ẩn nguy cơ sử dụng các chất gây nghiện khác như ma tuý, rượu bia,… gây những tác động nghiêm trọng hơn rất nhiều so với thuốc lá truyền thống. Vì vậy, cần phòng ngừa việc sử dụng thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng ở những người chưa hút, đặc biệt ở trẻ em và thanh thiếu niên.
Tại Việt Nam, dù Nhà nước chưa cho phép sử dụng thuốc lá thế hệ mới nhưng tỷ lệ thanh niên từ 13-17 tuổi bắt đầu sử dụng các sản phẩm này đã ở mức 2,6%. Tỷ lệ hiện đang sử dụng thuốc lá điện tử ở học sinh lớp 8-12 là 8,35%, ở học sinh lớp 10-12 là 12,6%. Đáng lưu ý, có đến 5,2% các em hiện không hút thuốc lá truyền thống, mà chỉ sử dụng thuốc lá mới này (nam là 7,7% và nữ là 2,3%). Tỷ lệ phụ nữ hút thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng cũng gia tăng. Việt Nam vốn là quốc gia có tỷ lệ nữ giới là người trưởng thành hút thuốc lá rất thấp so với nam giới (nữ 1,1% và nam giới là 45,3%- Điều tra GATS 2015). Tuy nhiên với sự xuất hiện của các sản phẩm thuốc lá điện tử hướng đến người tiêu dùng là phụ nữ và trẻ em, tỷ lệ nữ giới hút thuốc lá sẽ tiếp tục gia tăng nhanh chóng. Cũng theo kết quả nghiên cứu của Viện Chiến lược và Chính sách y tế thì khoảng cách giới giữa nam học sinh và nữ học sinh lớp 8 đến lớp 12 của thành phố Hà Nội hiện đang hút thuốc lá điện tử là không đáng kể (nữ là 4,8%, nam là 12,4%). Kèm theo đó sẽ là các hệ lụy về chất lượng giống nòi do hiện tượng nữ hóa vị thành niên, thanh niên, người trong độ tuổi sinh sản hút thuốc lá. Điều này thể hiện là số lượng lớn thuốc lá thế hệ mới vẫn đang được đưa vào Việt Nam một cách không chính thống, qua kênh xách tay hàng hóa từ những người từ nước ngoài về, hoặc nhập lậu.
Chính vì hiện trạng sử dụng và mức độ nguy hại của thuốc lá truyền thống cũng như thuốc lá thế hệ mới, quan điểm của Luật sư Nguyễn Văn Tuấn – Giám đốc Công ty Luật TNHH TGS (Đoàn Luật sư Thành phố Hà Nội) đối với việc “Xây dựng chính sách quản lý đối với các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới” như sau:
Thứ nhất: Thế giới đã mất nhiều thập kỷ chỉ để chống lại các tác hại của thuốc lá thông thường mà kết quả chưa được như mong đợi do thuốc lá là sản phẩm gây nghiện. Việt Nam với nhiều nỗ lực trong những năm qua, Luật phòng chống tác hại của thuốc lá được ban hành với quyết tâm cao nhưng cũng chỉ giảm được 2,1% tỷ lệ nam giới hút thuốc lá. Chính vì vậy nước ta nên duy trì chính sách cấm như hiện hành đối với tất cả các sản phẩm thuốc lá và nicotine thế hệ mới. Việc thí điểm sử dụng thuốc lá thế hệ mới sẽ tạo cơ hội cho ngành công nghiệp thuốc lá thu hút người tiêu dùng mới, đặc biệt là đối tượng thanh thiếu niên.
Thứ hai: Cần có các quy định chặt chẽ trong quản lý các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới. Cấm toàn bộ việc nhập khẩu, lưu thông, sử dụng sản phẩm thuốc lá làm nóng và thuốc lá điện tử. Ngăn chặn quảng cáo và kinh doanh bất hợp pháp, cảnh báo nguy cơ có thể bị tổn hại sức khỏe cộng đồng của các sản phẩm này.
Thứ ba: Việc ngăn chặn sự phát triển của thuốc là thế hệ mới là chúng ta đang chung tay cùng thế giới “bảo vệ sức khỏe của mọi người khỏi việc phơi nhiễm với các khí thải; bảo vệ các chính sách và hoạt động kiểm soát thuốc lá khỏi tất cả các lợi ích thương mại và các lợi ích khác liên quan đến các sản phẩm thuốc lá mới, bao gồm các lợi ích của ngành công nghiệp thuốc lá”. WHO cũng khẳng định việc “quy định bao gồm cấm sản xuất, nhập khẩu, phân phối, bán và sử dụng các sản phẩm thuốc lá mới, theo tình hình của mỗi quốc gia” là một trong những lựa chọn nhằm bảo đảm lợi ích sức khỏe cho con người. WHO khuyến cáo các quốc gia thành viên ngăn chặn việc bắt đầu sử dụng thuốc lá nung nóng; bảo vệ mọi người khỏi bị phơi nhiễm với khói thuốc lá nung nóng theo Điều 8 của Công ước khung về Kiểm soát thuốc lá của WHO (Công ước khung WHO FCTC); ngăn ngừa việc đưa ra các kết luận thiếu căn cứ về tính an toàn của các sản phẩm này. Nếu cho phép thí điểm để bắt đầu cho phép sử dụng những sản phẩm này là trái với Nghị quyết COP8 mà Việt Nam là nước thành viên đã tham gia ký kết.
Thứ tư: Việc cho phép thí điểm lưu hành thuốc lá mới không có tác động tích cực nào đối với Nhà nước mà ngược lại có những tác động tiêu cực, đặc biệt là tăng chi phí quản lý và tổ chức thực hiện.
Tác động đối với Nhà nước
Nếu cho phép thí điểm thuốc lá mới, Nhà nước sẽ phải xây dựng và ban hành hàng loạt cơ chế, quy định cho việc thí điểm, thiết lập hệ thống cơ quan, tổ chức, nhân lực và các điều kiện bảo đảm để chuẩn bị cho việc thực hiện quy định và kiểm soát việc thực hiện quy định đó và sẽ làm tăng chi ngân sách nhà nước cho tổ chức, nhân lực và điều kiện bảo đảm thực hiện. Ví dụ như xây dựng tiêu chuẩn kỹ thuật đối với thuốc lá mới thì sẽ phát sinh hệ thống kiểm nghiệm, chứng nhận chất lượng, tổ chức thanh tra, kiểm tra, xử phạt vi phạm trong việc nhập khẩu, lưu thông và mua bán sản phẩm. Trong khi đó, hiện nay các sản phẩm thuốc lá nung nóng rất đa dạng, trong đó có nhiều sản phẩm lai với thuốc lá điện tử dung dịch khiến cho việc kiểm tra và nhận biết khó khăn. Năng lực kỹ thuật và nhân lực quản lý của Việt Nam còn mỏng và hạn chế để kiểm nghiệm, kiểm tra sản phẩm. Cơ quan Nhà nước cần phải đầu tư nhân lực, năng lực quản lý, giải quyết các vấn đề xã hội phát sinh do thuốc lá mới, đặc biệt là hành vi, lối sống tệ nạn của giới trẻ, từ đó gây tăng chi phí quản lý nhà nước, nhân lực đáp ứng yêu cầu quản lý.
Về kinh tế, việc cho phép nhập khẩu thuốc lá mới không chống thất thu thuế cho ngân sách Nhà nước mà ngược lại nhà nước sẽ bị giảm nguồn thu thuế do sản lượng thuốc lá tiêu thụ trong nước bị kiểm soát, khống chế sản lượng tiêu thụ, mức thu thuế trong tổng cho phép, Việt Nam hiện không sản xuất thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng nên việc cho phép nhập khẩu các sản phẩm này chỉ có các các sản phẩm nhập khẩu của doanh nghiệp thuốc lá nước ngoài.
Do đó, nguồn thu không tăng mà còn tăng chi ngân sách đối với an sinh xã hội, giải quyết gánh nặng bệnh tật, tử vong do thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng. Các chi phí mà Nhà nước và người dân phải gánh chịu khi cho phép lưu hành, sử dụng các sản phẩm độc hại này bao gồm sức khỏe người dân đặc biệt là thanh thiếu niên – thế hệ tương lai của đất nước, kinh tế, xã hội và môi trường là vấn đề lớn mà ngay cả các nước đang cho sử dụng sản phẩm này cũng chưa thể tính toán hết được.
Tác động đối với doanh nghiệp
Hiện tại, Việt Nam hiện không sản xuất thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng nên việc cho phép nhập khẩu các sản phẩm này chỉ làm có lợi cho các doanh nghiệp thuốc lá nước ngoài nên không có tác động tích cực đối với các doanh nghiệp trong nước. Hiện nay các sản phẩm thuốc lá nung nóng chủ yếu do các doanh nghiệp đa quốc gia sản xuất và có lợi thế cạnh tranh lớn. Việc cho phép các sản phẩm này sẽ chỉ mang lại lợi ích cho các công ty đa quốc gia đó là chủ yếu, sản xuất thuốc lá điếu sẽ giảm thị phần và như vậy là tác động tiêu cực đến doanh nghiệp trong nước chứ không có những tác động tích cực như đã kể trên.
Ngoài ra, còn rất nhiều tác động tiêu cực đối với người lao động tại doanh nghiệp sản xuất thuốc lá và người nông dân trồng cây thuốc lá do giảm sản lượng sản xuất thuốc lá điếu vì bị thuốc lá mới chiếm thị phần. Theo đó, nguyên liệu sản xuất thuốc lá mới thì lá thuốc lá chiếm tỷ trọng rất thấp trong cơ cấu giá thành của một sản phẩm thuốc lá mới. Rất nhiều nguyên liệu thực tế là nhập khẩu từ nước ngoài, chủ yếu là nguyên liệu thay thế, hóa chất.
Tác động đối với người dân (người tiêu dùng):
Công ước về quyền của người tiêu dùng và Luật bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng đều nêu rõ: người tiêu dùng phải được cung cấp thông tin đầy đủ, trung thực, toàn diện, chính xác về sản phẩm; không được đưa ra các thông tin bất lợi, thổi phồng, bóp méo về sản phẩm, đặc biệt là những thông tin không chính xác về tính an toàn làm người tiêu dùng hiểu nhầm sản phẩm là an toàn hoặc an toàn hơn sản phẩm khác mà không có đủ bằng chứng. Trong những trường hợp cần thiết, Chính phủ có thể hạn chế, nghiêm cấm kinh doanh, tiêu dùng một sản phẩm nếu việc sử dụng sản phẩm đó tác động bất lợi đến quyền bảo đảm an toàn của cả người sử dụng và người khác.
Thực tế là người tiêu dùng sẽ phải đối mặt với rất nhiều thông tin không đầy đủ ngay cả khi sản phẩm thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng được phép lưu hành vì các doanh nghiệp thường không cung cấp đầy đủ hết thông tin, đây là sản phẩm mới nên ngay cả các cơ quan quản lý cũng chưa biết hết các nguy cơ, rủi ro sức khỏe. Thuốc lá nung nóng thường được quảng bá là sản phẩm tiên tiến, giảm hại hơn so với thuốc lá truyền thống nhưng thực tế thì chưa có kết quả nghiên cứu nào cho thấy thuốc lá nung nóng ít hại hơn. Thuốc lá nung nóng đã được lưu hành trên thị trường 15 năm nhưng đến nay các công ty thuốc lá vẫn chưa thu thập được các bằng chứng về giảm hại.
Tháng 6/2020, Bộ Y tế của Ý cũng đã từ chối đơn xin phê duyệt IQOS và Heet là những sản phẩm giảm hại. Cục Quản lý Sản phẩm Trị liệu của Bộ Y tế Úc (TGA) quy định các sản phẩm có chứa nicotine mới bị cấm bởi nicotine được xếp loại là loại “chất độc nguy hiểm”. TGA cũng nhấn mạnh về việc thiếu bằng chứng thuyết phục trong việc mang lại sức khoẻ cho cộng đồng nếu cho phép sử dụng thuốc lá nung nóng.
Về kinh tế, sử dụng thuốc lá nung nóng làm tăng chi phí y tế của cả người tiêu dùng và Nhà nước chi cho chính sách y tế do sự ảnh hưởng đến sức khỏe của người sử dụng thuốc lá nung nóng.
Liên quan đến vấn đề này, Luật sư Nguyễn Văn Tuấn – Giám đốc Công ty Luật TNHH TGS (Đoàn Luật sư thành phố Hà Nội) nhận được lời mời tham gia Hội thảo “Tháo gỡ các quan ngại để thí điểm quản lý thuốc lá thế hệ mới” do Báo Pháp luật Việt Nam (Cơ quan của Bộ Tư pháp) tổ chức.
– Thời gian: 8h30′ ngày 24/11/2022
– Địa điểm: Hội trường đa năng, Bộ Tư pháp, số 58 – 60 Trần Phú, Ba Đình, Hà Nội.
»Ý kiến của Bộ Y tế đối với tờ trình của Bộ Công thương về chính sách quản lý đối với sản phẩm thuốc lá thế hệ mới:
»Ý kiến của Bộ Công thương về việc xây dựng chính sách quản lý đối với các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới tại Việt Nam:
